Liplezen leren?

Liplezen, of spraakafzien, betekent dat u naar de mond van de spreker kijkt om de spreker te verstaan. Iedereen lipleest, ook mensen die goed kunnen horen. Wanneer iemand onduidelijk of erg zacht spreekt of wanneer er veel omgevingslawaai is, dan helpt het liplezen om de spreker te verstaan.

Mensen die slechthorend zijn, kunnen het liplezen altijd gebruiken om aan te vullen wat ze door het gehoorverlies niet of niet goed horen. Spraakklanken die bijna hetzelfde klinken, kun je op basis van het mondbeeld vaak wel onderscheiden. En: vice versa. Dat geldt vooral voor de medeklinkers:

• 'met' en 'net' klinken bijna hetzelfde, maar als je naar de mond van de spreker kijkt dan zie je welk van de twee woorden er gezegd wordt;
• 'pet' en 'met' kun je op basis van het mondbeeld niet onderscheiden, maar als je nog een beetje kunt horen, dan hoor je het verschil. 

Liplezen ter ondersteuning van wat je hoort, is vooral een kwestie van aandacht. Goed kijken naar de mond van de spreker en wat je ziet, combineren met wat je hoort.

Wanneer je de spreker niet, of bijna niet kunt horen, is liplezen een stuk moeilijker. Misschien kun je de spreker niet horen omdat deze heel zacht spreekt, omdat er veel omgevingslawaai is, of: omdat je doof bent.

Iemand verstaan op basis van het mondbeeld alleen, dus puur door liplezen, is heel erg moeilijk. Er zijn deskundigen die zeggen dat liplezen een kunst is en geen kunde: sommige mensen kunnen het, anderen niet. En als je het niet kunt, dan zul je het ook nooit leren. Maar eigenlijk zeggen ze daarmee alleen, dat de huidige methodes om liplezen aan te leren misschien niet (erg) effectief zijn, en dat zij zelf niet weten hoe het beter kan.

Logopedie

In Nederland kun je bij veel logopedisten een training volgen in spraakafzien. De meeste logopedisten geven de voorkeur aan de term 'spraakafzien', boven 'liplezen'. Sommige van hen hebben een speciale cursus gevolgd bij de GGMD, anderen hebben een eigen methode ontwikkeld. De adressen van logopedisten die ervaring hebben met het geven van trainingen spraakafzien, vindt u op www.liplezenleren.nl . De logopedisten melden zich zelf aan voor deze website; vermelding op de website is dus geen garantie dat u bij deze logopedisten betere resultaten zult behalen, dan bij anderen die niet op de website vermeld staan!

Informatie over de duur en de inhoud van deze trainingen en cursussen vindt u op www.liplezenleren.nl, en op de eigen websites van de logopedisten. Sommigen geven alleen individuele trainingen, anderen aan paren (de dove/slechthorende persoon + een gesprekspartner), en/of aan groepen. In de meeste gevallen wordt een training vergoed door de zorgverzekeringen, meer hierover vindt u elders op deze website. Informeer vooraf bij de logopedist, niet iedere logopedist heeft een contract afgesloten met alle zorgverzekeringen.

Oefengroepen

Leden van de NVVS kunnen het liplezen/spraakafzien in groepsverband oefenen, onder leiding van een vrijwilliger. Ook hierover vindt u meer informatie op de website www.liplezenleren.nl onder het kopje: Oefengroepen. Daar vindt u ook adressen van oefengroepen.

Liplezer CD-ROM

Tenslotte is het mogelijk om het liplezen zelfstandig te oefenen, achter de computer. Op de Liplezer CD-ROM vindt u meer dan 600 korte filmpjes met woorden en zinnen die uitgesproken worden door verschillende sprekers. In een bijgesloten boekje wordt uitgelegd waar u op moet letten.

Met de oefeningen op deze CD-ROM kunt u proberen de theorie in de praktijk toe te passen. Het voordeel van de video-filmpjes is dat u ze net zo vaak kunt afspelen, als u wilt. En: dat u ze vertraagd kunt afspelen. Het nadeel is uiteraard dat u maar enkele sprekers ziet, onder optimale omstandigheden: duidelijke sprekers, goed zichtbare monden, korte woorden of zinnen, zonder verdere afleiding.

Oefenen met de CD-ROM biedt dus jammer genoeg geen garantie, dat u mensen in alledaagse situaties beter zult gaan verstaan. Maar het oefenen maakt wel dat u een bewustere liplezer wordt. Meer informatie, en enkel voorbeeldfilmpjes, vindt u op de website: www.liplezer.com. (NB: het adres van de website was www.liplezer.nl. Door een fout is de naam in 2013 niet verlengd en overgenomen door een onbekende partij die niet reageert op onze pogingen om de naam terug te kopen. Vandaar dat het adres nu is: www.liplezer.com.)

TV en YouTube

U kunt het liplezen ook oefenen door bij Nederlandstalige programma's gebruik te maken van de ondertiteling voor dove en slechthorende mensen (teletekst pagina 888). Bij programma's die 'live' worden ondertiteld, loopt de ondertiteling vaak (ver!) achter bij de sprekers. Maar bij programma's (of programma-onderdelen zoals bij het journaal) die vooraf ondertiteld zijn, gaan spraak en ondertitels vaak gelijk op. Zoek programma's uit met interviews of andere programma's waarbij de spreker duidelijk in beeld is, en vergelijk wat u ziet, met wat u hoort en leest.
Op YouTube kunt u naar filmpjes van Nederlandse sprekers kijken en deze net zo vaak herhalen als nodig. Zoek bijvoorbeeld naar filmpjes die gemaakt zijn om buitenlanders de Nederlandse taal te leren, door te zoeken op NT2 (Nederlands als tweede taal), of filmpjes over de uitspraak van het Nederlands (uitspraak Nederlands).

Bij films die niet ondertiteld zijn, kunt u de automatische ondertiteling van Google inschakelen. Deze maakt gebruik van spraakherkenning en het resultaat hangt af van de geluidskwaliteit van de video, en van de spreker. Er kunnen dus (veel!) fouten in de ondertiteling zitten, maar ook dat is een goede oefening: ontdek de fouten! U kunt de ondertiteling onderin het beeld lezen, maar YouTube kan ook het 'Transcript' laten zien. Het voordeel daarvan is dat u op een zin in het Transcript kunt klikken, om deze nogmaals te bekijken. Recentere video's op YouTube kunt u bovendien vertraagd afspelen. Klik op 'YouTube' in het menu hiernaast, voor een uitleg van deze mogelijkheden bij YouTube.